SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) to specjalny akcesyjny program na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich, za którego organizację w Polsce odpowiadają oddziały regionalne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Cel programu SAPARD w Polsce:

• poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego na rynku krajowym i międzynarodowym;
• dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymagań jednolitego rynku w zakresie norm sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych;
• wsparcie rozwoju obszarów wiejskich poprzez tworzenie infrastruktury technicznej oraz warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.

Funkcja wdrażająca programu SAPARD polega na szerokim informowaniu o możliwości składania projektów, ich sprawdzaniu (pod względem spełniania wymaganych warunków), ustalaniu zobowiązań pomiędzy ARiMR a beneficjentem (patrz dalej), wydawaniu zezwolenia na rozpoczęcie prac, przeprowadzaniu niezbędnych kontroli na miejscu (zarówno przed, jak i po zatwierdzeniu projektu), działaniach monitorujących i oceniających realizację projektów oraz prowadzeniu sprawozdawczości.

Funkcja płatnicza programu SAPARD obejmuje sprawdzanie wniosków o płatność, kontrolę współfinansowanego przedsięwzięcia w miejscu realizacji, stwierdzenie dopuszczalności do płatności, autoryzację (wydanie zgody) i dokonanie płatności, a także księgowanie oraz rozliczanie zobowiązań i płatności na bieżąco.

Projekt oznacza określoną inwestycję, jako przedsięwzięcie wykonane w ramach programu SAPARD przez podmioty uprawnione do ubiegania się o pomoc. Jest to więc pojęcie równoważne z określeniami "inwestycja" czy "przedsięwzięcie". Przykłady przedsięwzięć w ogrodnictwie to "założenie plantacji porzeczek", "zakup linii technologicznej do sortowania jabłek" czy "instalacja deszczowni".

Beneficjent to podmiot, któremu została przyznana pomoc finansowa na podstawie umowy zawartej w ramach programu SAPARD. W pojęciu prawa Unii Europejskiej — beneficjent końcowy oznacza podmiot odpowiedzialny za zrealizowanie projektu.

Pomoc finansowa to przyznane wnioskodawcy dofinansowanie konkretnego przedsięwzięcia, realizowanego w ramach programu SAPARD. Pomoc to dotacja, którą beneficjent otrzymuje w formie refundacji, czyli po wykonaniu określonego przedsięwzięcia.

Przedsięwzięcia objęte pomocą finansową:

• budowa, modernizacja i rekonstrukcja budynków gospodarczych wraz z wyposażeniem i infrastrukturą;
• zakup maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej, przechowalnictwa i podstawowego przetwórstwa prowadzonego na poziomie gospodarstwa oraz urządzeń, które służą do przygotowania produktów rolnych do sprzedaży;
• zakup zwierząt hodowlanych;
• inwestycje związane z rozszerzeniem dotychczasowej działalności gospodarstwa na produkcję ogrodniczą, na przykład warzywnictwo, sadownictwo, szkółkarstwo, produkcję roślin ozdobnych bądź inne działy produkcji roślinnej (uprawa ziół, wikliny, itd.);
• przygotowanie bazy produkcyjnej i wyposażenia technicznego dla działów specjalnych produkcji rolnej, w tym budowa i modernizacja budynków, budowli w celu dostosowania ich do wymogów technologicznych dla danej produkcji, zakup i instalacja maszyn, urządzeń i wyposażenia, a także zakup materiału roślinnego do założenia plantacji wieloletnich.

Rolnik (tylko on może ubiegać się o pomoc finansową) w rozumieniu programu SAPARD to osoba fizyczna, która prowadzi na własny rachunek działalność rolniczą we własnym lub wydzierżawionym gospodarstwie rolnym i jednocześnie podlega ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ustawy o ubezpieczeniach społecznych rolników. Z obowiązujących przepisów wynika, że rolnik ubiegający się o pomoc finansową nie może mieć więcej niż 50 lat i musi spełniać określone warunki w zakresie wykształcenia (do wyboru):

• rolnicze na poziomie wyższym bądź średnim;
• rolnicze na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej i co najmniej 3-letni staż w samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa rolnego;
• nierolnicze na poziomie średnim bądź wyższym i co najmniej 5-letnie doświadczenie w samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa rolnego;
• podstawowe lub zasadnicze o kierunku innym niż rolnicze i co najmniej 10-letnie doświadczenie w samodzielnym prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

Procedura przyznawania pomocy finansowej obejmuje kilka etapów:

• złożenie w określonym terminie w oddziale regionalnym ARiMR wniosku o pomoc finansową, z odpowiednią dokumentacją, a zwłaszcza z planem przedsięwzięcia;
• ocenę formalną i ekonomiczno-techniczną wniosku o pomoc finansową przez upoważnione służby ARiMR;
• przyznanie pomocy;
• podpisanie umowy określającej prawa i obowiązki rolnika oraz ARiMR.

Plan przedsięwzięcia powinien zawierać:

• opis przedsiębiorstwa — gospodarstwa,
• opis planowanego przedsięwzięcia,
• analizę marketingową,
• opis technologii produkcji,
• informację na temat wcześniej wykorzystanych środków publicznych,
• plany przedsiębiorstwa (krótko- i długoterminowe),
• analizę SWOT (określenie mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń przedsięwzięcia),
• informację finansową za ostatnie 3 lata,
• prognozy finansowe na co najmniej 3 lata.

Forma pomocy finansowej to zwrot części poniesionych przez rolnika tak zwanych kosztów kwalifikowanych do wysokości określonej w umowie. Rozliczenie kosztów następuje po zrealizowaniu przedsięwzięcia na podstawie dowodów — rachunków i faktur. Zwrot dokonywany jest w formie przelewu na wydzielony rachunek bankowy rolnika. Poziom pomocy finansowej przy poszczególnych przedsięwzięciach jest zróżnicowany. Zazwyczaj określa się górną granicę pieniężną i zwraca do połowy poniesionych kosztów kwalifikowanych.

Koszty kwalifikowane obejmują podlegające refundacji ze środków programu SAPARD ściśle określone rodzaje wydatków:

• na budowę, modernizację i rekonstrukcję budynków gospodarczych z wyposażeniem i infrastrukturą techniczną;
• na zakup maszyn i urządzeń czy linii technologicznych — wyłącznie nowych;
• na zakup zwierząt hodowlanych;
• o charakterze ogólnym — opracowanie dokumentacji technicznej i planów przedsięwzięć, opłata honorariów za projekt, konsultacje, studia wykonalności, opłaty sądowe, licencje, itp. (udział kosztów o charakterze ogólnym nie może przekroczyć 12% sumy kosztów kwalifikowanych).

Umowa zawierana jest po uzyskaniu przez wnioskodawcę zgody ARiMR na współfinansowanie wnioskowanej inwestycji z funduszy SAPARD. Agencja zawiera z wnioskodawcą umowę określającą prawa i obowiązki stron, a także kwotę udziału funduszy SAPARD w finansowaniu inwestycji, zakres rzeczowy realizowanego przedsięwzięcia i termin jego zakończenia. Umowa zobowiązuje rolnika-beneficjenta, między innymi, do:

• złożenia wraz z umową weksla in blanco oraz deklaracji wekslowej, wypełnionej według wzoru określonego w załączniku do umowy;
• przestrzegania harmonogramu realizacji przedsięwzięcia określonego w planie;
• przechowywania oryginałów dokumentów, w szczególności faktur i rachunków związanych z realizacją przedsięwzięcia przez 5 lat, licząc od dnia dokonania przez Agencję płatności;
• udzielenia niezbędnych informacji dla potrzeb monitoringu i oceny programu przez 5 lat po uzyskaniu pomocy finansowej (wzór ankiety stanowi załącznik do umowy);
• poinformowania na piśmie sprzedawcy robót, usług i dostaw, że może on być kontrolowany przez przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz Trybunału Obrachunkowego Wspólnot Europejskich;
• zrealizowania przedsięwzięcia zgodnie z zakresem rzeczowym i harmonogramem. Zmiany mogą być dokonywane wyłącznie w formie pisemnego aneksu do umowy.

Dr inż. Anna Jargiełło jest pracownikiem AR w Lublinie